Όταν κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών του εμφύλιου πολέμου της Ισπανίας τα δημοκρατικά στρατεύματα υποχωρούν προς τα γαλλικά σύνορα, παίρνοντας το δρόμο της εξορίας, κάποιος παίρνει την απόφαση να εκτελέσει μια ομάδα φρανκικών κρατουμένων. Ανάμεσά τους είναι και ο Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας, ιδρυτής και ιδεολόγος της Φάλαγγας, ίσως ένας από τους άμεσους υπεύθυνους του εμφύλιου σπαραγμού. Ο Σάντσεθ Μάθας δεν καταφέρνει απλώς να γλιτώσει την ομαδική εκτέλεση, αλλά, όταν ψάχνουν να τον βρουν, ένας ανώνυμος πολιτοφύλακας τον σημαδεύει με το όπλο του και την τελευταία στιγμή τού χαρίζει τη ζωή. Το καλό του άστρο τού επιτρέπει να ζήσει στο δάσος, προστατευμένος από μερικούς χωρικούς της περιοχής, αν και πάντα θα θυμάται εκείνο τον πολιτοφύλακα με το παράξενο βλέμμα που δεν τον κατέδωσε. Ο αφηγητής αυτής της παράξενης περιπέτειας από τον πόλεμο είναι ένας νεαρός δημοσιογράφος που προσπαθεί να ανασυνθέσει το ιστορικό πλαίσιο των γεγονότων και να ξεδιαλύνει το μυστικό των αινιγματικών πρωταγωνιστών του. Οι “Στρατιώτες της Σαλαμίνας” είναι ένα εκδοτικό φαινόμενο σε παγκόσμια κλίμακα. Το βιβλίο αυτό, από ένα σχετικά άσημο συγγραφέα, απέσπασε το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για το 2001 στην Ισπανία, έγινε το μπεστ σέλερ της δεκαετίας και χαιρετίστηκε ως η αποκάλυψη στα ισπανικά γράμματα. Σήμερα μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες με μεγάλη επιτυχία. Όχι άδικα: ο Θέρκας δημιουργεί ένα λογοτεχνικό είδος συναρμόζοντας το ιστορικό μυθιστόρημα με το ρεπορτάζ, θυμίζοντας αυτό που έκανε ο Τρούμαν Καπότε με το “Εν ψυχρώ”. Το βιβλίο διηγείται την ιστορία της Ισπανίας από το 1939, μια εποχή σιωπής, ήττας, αβεβαιότητας: ήρωάς του -αντι-ήρωας- είναι ένας ακροδεξιός ιδεολόγος, συνιδρυτής της Φάλαγγας, με το ποιητικό όνομα Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας, ο οποίος, σαν από θαύμα, γλίτωσε την εκτέλεση στην οποία τον είχαν καταδικάσει οι εχθροί του. Η ιστορία της «Διάσωσης του στρατιώτη Μάθας» είναι στην πραγματικότητα μια απόπειρα διάσωσης της συλλογικής συνείδησης κάθε λαού που γνώρισε τον εμφύλιο σπαραγμό και τη δικτατορία, μια απόπειρα θεραπείας της λήθης.
«Στοχασμός πάνω στη φύση του ηρωισμού, το βιβλίο μαρτυρεί μια εξαιρετική συγγραφική δεξιοτεχνία. Μέσα σπό τις σκιές των επιζώντων αναδύονται τα ξεχασμένα γεγονότα, το άγνωστο και ανώνυμο παρελθόν, οι παραγνωρισμένοι ήρωες της Ιστορίας». Christine Ferrand, LivresHebdo
«Από ένα δευτερεύον επεισόδιο του εμφύλιου πολέμου, ο Θέρκας διηγείται με απλότητα μια πολυσύνθετη ιστορία, που δεν είναι άλλη από την ιστορία της Ισπανίας. O Xαβιέρ Θέρκας διαδέχεται τον Μάριο Βάργκας Γιόσα». Corriere della sera «Το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να έχει τίτλο “Η αδιάκριτη γοητεία του φασισμού”. Δεν πρόκειται για ένα ισπανικό μυθιστόρημα, αλλά για ένα μυθιστόρημα που αφορά όλους όσοι ενδιαφέρονται για τα σκοτεινά μονοπάτια της Ιστορίας. Κι όπως είπε σε συνέντευξή του ο συγγραφέας, “πώς μπορεί κανείς να μην ενδιαφέρεται; Πώς μπορεί κανείς να ξεχνάει;”» L’Unità
«Ένα ιστορικό και πολιτικό μυθιστόρημα χωρίς το μανιχαϊσμό που διακρίνει συχνά αυτό το λογοτεχνικό είδος. Οι Στρατιώτες της Σαλαμίνας δε χαρίζονται σε καμιά πλευρά: ο πόλεμος είναι πόλεμος, ακόμα και οι Δημοκρατικοί διέπραξαν εγκλήματα.Ο Θέρκας σώζει την ισπανική λογοτεχνία». Libération
