ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΕΡΗΜΗΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΤΟΜΟΣ Α

Η χριστιανική πορεία της Κρήτης άφησε ως τις μέρες μας ανεξίτηλα τα σημάδια της δημιουργικής ζωής και των ασκητικών βιωμάτων με την ύπαρξη μεγάλου αριθμού Μοναστηριών και Ερημητηρίων. Η ιστορία ενός τόπου χαρακτηρίζεται από τα έργα τέχνης.
Η ασκητική ιστορία της Κρήτης, που νοηματίζει τον ευρύτερο χώρο της καθ’ ημάς Ανατολής, καταξιώνεται και μέσα από τα σωζόμενα μνημεία της. Μοναστηριακά συγκροτήματα, ονομαστά ή άγνωστα, αρχιτεκτονικά σύνολα περίτεχνα ή ταπεινές κατασκευές, φημισμένα μοναστικά καλλιτεχνικά κέντρα ή άσημα μικρά ασκηταριά σε απομονωμένες και απρόσιτες περιοχές, μοναστήρια κοντά ή μέσα σε πόλεις, που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο σε κρίσιμες εκκλησιαστικές ή εθνικές περιόδους της Κρήτης, απλά και λιτά σπήλαια που θύμιζαν μόνιμα στον ήρωα – ασκητή τη ματαιότητα των εγκοσμίων, μεγάλα ή μικρά, σημαντικά ή ασήμαντα, συνθέτουν τον ανάγλυφο μοναστηριακό χάρτη του νησιού. Κάποια από αυτά, σε φωτεινές εποχές, μετατράπηκαν σε κέντρα γραμμάτων και παιδείας, σε άλλα λειτούργησαν βιβλιογραφικά εργαστήρια αντιγραφής χειρογράφων κωδίκων, ενώ μερικά απέκτησαν το ξεχωριστό προνόμιο να φιλοξενήσουν μεγάλες μορφές της τέχνης, της επιστήμης, αλλά και άγιες προσωπικότητες που λάμπρυναν την Εκκλησία. Ολιγάριθμα, όμως χαρισματούχα, χάρισαν στην Εκκλησία μάρτυρες και νεομάρτυρες.
Έτσι εξηγείται η εργώδης και πολύχρονη προσπάθεια του ακαταπόνητου και πολύπλευρου ερευνητή του κρητικού πολιτισμού, υλικού και πνευματικού, Νίκου Ψιλάκη να επιχειρήσει την μελέτη και να προχωρήσει σε μνημειώδη έκδοση των Μοναστηριών και Ερημητηρίων της Κρήτης το 1992 (α’ τόμος) και 1993 (β’ τόμος). Οι δύο πολυσέλιδοι τόμοι (Α’ 474 σελίδες, Β’ 638) φανερώνουν, ακόμη και στον ανυποψίαστο αναγνώστη, το τεράστιο υλικό που έπρεπε να δαμαστεί, αλλά και την αξία και σπουδαιότητα του εγχειρήματος. Επιτόπια έρευνα, αρχειακό υλικό, βιβλιογραφικές μαρτυρίες, δημοσιεύσεις ερευνητών, πηγές και βοηθήματα, καταγράφηκαν και ταξινομήθηκαν μεθοδικά. Η ακτινοβολία του βυζαντινού πολιτισμού, που κατά καιρούς απλώθηκ